Mentalitijd

We voelen ons hier ondertussen behoorlijk thuis. Zozeer, dat het een beetje saai wordt. We zijn de verwondering voorbij, weten de weg en vallen niet meer van verbazing in verbazing. Het leven heeft z’n vaste ritme, school, werk, slaap (hoewel, slaap – wist je dat honden ook kunnen huilen als wolven? En dat ze dat doen zodra ze een ander horen dus dat gaat als een soort vuurtje door de buurt en tot ver daarbuiten, en net als het bij ons weer een beetje stil is keert het vuurtje terug en springen de honden in onze tuinen weer op om mee te doen. En hanen kraaien niet bij het ochtendgloren; ze kraaien de hele nacht.)

Maar we zijn natuurlijk niet thuis. We zijn in een land waar alles zo ongeveer anders is, ruikt, klinkt, proeft. We zijn buitenstaanders. We begrijpen de cultuur niet, kennen de gewoontes niet, vatten de grapjes niet. We lichten letterlijk op in de menigte. “He muzungu!”, overal worden we nageroepen, toegelachen, bepoteld. Laatst was een schoolklas op bezoek en moest elk kind afzonderlijk met mij op de foto – zo leuk voor de ouders om hun kind met een blanke te zien!

Maar wat echt niet went, is de mentaliteit rond tijd. Wij zijn een opgefokt volkje dat het zo druk heeft dat tijd een schaars goed is geworden. We plannen vooruit zodat we optimaal gebruik kunnen maken van de tijd. Iets kost ons tijd: tijd heeft waarde en mag je niet verspillen. En al helemaal niet de tijd van een ander; als je iemands tijd verdoet ben je fout bezig.

Zo niet hier. Tijd bestaat niet. Dingen gebeuren wanneer ze gebeuren. De bus komt straks. Wanneer? Dat weet je als hij er is. Je doet iets nu of later. Hoeveel later, dat weet je pas als het nu is. De mensen gaan iets doen op het moment dat ze het moeten doen. Dat plannen ze niet een week vooruit, waarom zou je?

Het heeft me veel tijd gekost om te begrijpen hoe het werkt, en of het werkt. Dingen plannen, vooruitkijken; het zit zo in onze cultuur ingebakken. Het geeft ons houvast, het maakt het leven voorspelbaar, je kunt beter risico’s mijden – het geeft ons rust en vertrouwen. Maar is het nodig?

Mensen gaan hier elke dag naar hun werk en spreken heus wel af dat ze volgende week een vergadering hebben. Anders komt er natuurlijk niemand. Een rapport voor de accountant moet op dag x af, dat werkt hier net zo. Maar de meeste dingen doen ze gewoon, zonder het vooraf in een agenda te zetten. En ook het rapport voor de accountant maken ze als dat nodig is: de dag ervoor. Niet alles lukt dan, maar dat geeft niet, want de accountant weet ook dat het zo werkt.

Voor een deel is dit cultuur, maar ook omstandigheden maken die cultuur. De elektriciteit valt hier nog wel eens uit. Of het water komt niet uit de kraan. Of het regent, waardoor hele wegen onbegaanbaar zijn. Daar sta je dan, met je planning. Zonder infrastructuur valt veel in duigen. Ik ga ook niet werken als ik twee dagen niet heb kunnen douchen. Dan ben ik blij dat niemand daarover valt en dat al het werk ook morgen kan. Zo heeft de maatschappij zich aan zichzelf aangepast.

Een enorm voordeel is dat iedereen hier kan improviseren. Mensen staan niet te lang stil bij iets dat gebeurd is, maar gaan direct in de modus ‘en hoe nu verder’. Weinig reflectie of ‘hadden we maar zus of zo gedaan’ – gewoon de volgende stap zetten tot je bij het einde bent.

Mijn culturele blauwdruk is niet bestand tegen zoveel improviseren, ik wordt er ontzettend zenuwachtig van. Ik had een afspraak vlakbij huis, maar moest eerst Marte naar school brengen (half uur rijden). Vlak voor de afspraak vertelde degene met wie ik naar die afspraak ging dat hij eigenlijk nog naar kantoor moest – naast Marte’s school. Ik kan dan alleen maar denken: Jezus, had dat eerder gezegd. Dan had ik eerst jou opgehaald en het ritje naar school gecombineerd met kantoor. Maar hij denkt alleen maar: hoe kom ik na deze afspraak op kantoor?

Ik ben er niet uit, of het werkt. En eigenlijk ook niet hoe het werkt. Wij zweren bij efficiency maar lopen onszelf massaal voorbij. We moeten op mindfulness-cursus om te leren ‘in het nu’ te leven. We plannen, denken na en praten over wat we moeten doen, wanneer, waar en hoe. We evalueren achteraf zodat we de volgende keer nog beter kunnen plannen. Is dat efficiënt? Of besteden we ondertussen meer tijd aan het plannen dan dat het ons daadwerkelijk tijd oplevert?

Ik hoor een haan kraaien, de zon komt op. Elke dag weer, hoeft niemand te plannen.